Маълумотлар хавфсизлиги, муаллифлик ҳуқуқи ва қонун лойиҳаси – Ўзбекистонда сунъий интеллект

Ҳар куни дунёда 15 миллиондан ортиқ контент сунъий идрок ёрдамида генерация қилинади. Сўнгги икки йилда қайта ишланган сурат ва видеолар сони 15 миллиарддан ҳам кўпроққа етди. Соҳадаги йирик компания вакиллари оддий фирибгарликларга нисбатан сунъий идрок ёрдамида қилинадиганлари анча талафотли бўлишидан огоҳлантирмоқда. Онлайн фирибгарликлар ошиб бораётган Ўзбекистонда буларга қарши курашиш мумкинми? Мамлакатда сунъий интеллектдан қандай фойдаланиляпти, унинг истиқболи қандай? Kun.uz шу каби саволларга жавоб излади.

{Yii::t(}

Ўтказиб юбориш 6s

Ўтказиб юбориш

Интервю меҳмонлари “AimLab” – сунъий интеллект ва маркетинг лабораторияси асосчиси Ҳикмат Пўлатов, лаборатория директори Бекзод Исмоилов ҳамда техник мутахассис Самандар Турсуналиев бўлди. Суҳбатдошлар дастлаб сунъий идрок нима экани, ўзбекистонликлар орасида ундан фойдаланиш даражаси ва бу борадаги қизиқ воқеалар ҳақида гапириб берди.

Барча соҳаларни биладиган ёрдамчи

Ҳикмат Пўлатов: Оддий тилда гапирадиган бўлсам, сунъий интеллект инсониятга жуда ҳам катта ёрдам бера оладиган ёрдамчи. Тасаввур қилинг, сиз чўнтангиздаги телефонингизда барча соҳаларни биладиган бир ёрдамчига эгасиз. Текин версиялари ҳам бор, лекин 20 доллар эвазига сиз барча тиллар, соҳаларни биладиган ёрдамчига эга бўляпсиз. Ҳозирги кунда кўпчилик сунъий интеллектни фақат расм, видео генерация [қила оладиган] деб тушуниб қоляпти, лекин бу жуда ҳам кенг кўламга эга бўлган инструментлардан биттаси ҳисобланади. Ва расм суратлар, бу генератив сунъий интеллектга киради. Бундан ташқари, унинг ортида код қисмлари, катта тизимлар бор.

Ҳозирги кунда сунъий интеллект ҳаётимизнинг ҳар бир соҳасига кириб келяпти – тиббиёт бўладими ёки таълим тизими бўладими... Айниқса тиббиётда бўлаётган қизиқ ўзгаришлар инсониятга жуда катта ёрдам беряпти. Масалан, олдиндан саратонни аниқлаш тизимлари пайдо бўляпти.

Мисол учун, яқинда бир ҳолат бўлди. Ҳиндистонда бир йигит ошқозонида оғриқни ҳис қилган ва ChatGPT'дан сўраган: “Мана шу ерда ошқозонимда оғриқ бўляпти, нима қилишим керак?” деганда, ChatGPT анализ қилиб: “тезда шифокорга мурожаат қил, бўлмаса кеч бўлиши мумкин” деган. У зудлик билан шифокорга борган. “Вақтида етиб келибсиз. Агар 20 дақиқа кеч қолганингизда, аллақачон жонингиз узилган бўларди” дейишган шифокорлар. Бу биринчи кейс.

Иккинчи ҳолат ҳақида кўп гапирганмиз. ChatGPT энди пайдо бўлганда, Америкада бир она 7 йил фарзандининг касали билан курашиб келган, 17 шифокорга борган, уларнинг ҳеч бири аниқ ташхис қўя олмаган. ChatGPT инструменти пайдо бўлгандан кейин она барча йиғилган маълумотларни сунъий интеллектга беради ва сунъий интеллект уни таҳлил қилиб, бир ташхисни қўяди. Ушбу ташхис билан шифокорга борганда, улар ҳақиқатан ҳам шу касаллик борлигини аниқлайди ва боланинг умуртқасида муаммоси бўлади, операция қилишади. Операциядан кейин бу йигит ҳам яшаб қолади.

Сунъий идрокдан фойдаланиш даражаси нега паст?

Беҳзод Исмоилов: Сунъий интеллект бу фақатгина ChatGPT эмас, унда ҳаётда, ишда фойдаланишга жуда кўп бошқа воситалари бор. Аҳоли томонидан шу воситалардан фойдаланиш суст. Бунга мен бир неча омилларни сабаб қилиш мумкин. Биринчидан, сунъий интеллект асосида ишлайдиган ҳамма воситалар пулли, демак, ҳар бир воситага ўзидан келиб чиқиб 20, 30, 50 АҚШ доллари тўлаш керак бўлади. Бу мен кўраётган биринчи қийинчиликлардан бири. Бу дегани тўлай олмаслик эмас, балки шу ерда албатта виза карталаридан фойдаланиб, ҳисоб рақамингиздан тўлаш бизнинг аҳоли учун қийин. Шунинг учун ҳам тушунишим бўйича бу нарсадан фойдаланиш паст.

Бундан ташқари, сунъий интеллект ҳақида ўзбек тилида гапирувчи, ўргатувчи курслар, подкастлар жуда кам қилиняпти. Рус тилида, инглиз тилида бу маълумотлар жуда кўп, лекин ўзбек тилида жуда кам ва аҳолига бу маълум бир қийинчиликлар туғдириши мумкин. Одам билмаган нарсасидан камроқ фойдаланиши мумкин.

[Сунъий интеллектдан фойдаланиш кўлами] Маълум бир соҳаларда жуда кенг, баъзи соҳаларга ҳали етиб бормаган ва киритилмаган. Мен ҳар битта соҳа ҳақида айтишим қийин, чунки биз шу IT соҳасида ишлаймиз, лекин ҳозир жуда кўп бизнес компаниялар, шахсий компаниялар бу нарсанинг самарадорлигини кўриб, ўрганиб чиқишяпти ва ўзларида шу компания ичида сунъий идрок билан ишлайдиган жамоалар ёки ташқаридаги жамоаларга мурожаат қилишяпти. Бизнес жараёнларни ёки маълум бир медиа, маркетинг, SMM қисмларини сунъий идрокка топширишяпти. Банк, IT ва тиббиёт соҳаси сунъий идрокни ҳозир кенг кўламда нафақат бутун дунёда, балки биз Ўзбекистонда ҳам жуда кенг кўламда фойдаланишяпти.

Ëпилган “Қундуз бобо” лойиҳаси ҳақида

Самандар Турсуналиев: Биринчи сунъий интеллект чиққанида ўзимизча қизиқиб, кичкина лойиҳача қилганмиз. У лойиҳадан ҳеч қанақа фойда топишни кўзламаганмиз. Номини ҳам кулгили қилиб “Қундуз бобо” деб қўйганмиз. У пайтда ChatGPT ўзбек тилини билмаган, биз унга Google’нинг таржима функциясини улаганмиз, кейин ҳар хил диссертация, мақола ёзиш функцияларини чиқариб, одамларга тақдим этганмиз. Ҳеч қаерда рекламаси бўлмаган.

40 минг талаба ўзининг диссертациялари, мақолалари учун ҳар хил саволларига жавоб топишни бошлаган. Диссертация ёзмоқчисиз-а, мисол учун, биология бўйича сизга маълумот керак. Сиз инглиз тилини билмайсиз. Ўзбек тилидан маълумот қидираман дейдиган бўлсангиз, кутубхонага боришингиз керак. Жудаям кўп китоблар. Ҳалиги китобларнинг ичидан юриб-юриб қайсидир китобни топишингиз керак. Унинг ичини очиб, қайсидир жойини топиб туриб кейин ўша бўйича ишлашингиз керак-да. Вақт кетади. GPT нима қилган? Буни жудаям осонлаштирган. Биз таржима функциясини қўшиб берганимиз учун айнан биздан фойдаланишган, лекин бу лойиҳамизнинг ёпилишига сабаб нима бўлган?

Жуда кўп талабалар иккита хотин бўлса, унақа бўлса, бунақа бўлса деб диссертациялар ёз дейишни бошлаганда, кейин бизнинг лойиҳамизни Google, GPT’нинг ўзи ҳам блоклаб қўйган. Биз янги аккаунт очяпмиз, бу томондан қайсидир ўзбек “ижод”га кириб кетяпти-да, кулгили нимадир сарказм ёздирмоқчи бўлиб, жудаям нотўғри мавзулар бўйича [мақола] ёздириб кўрмоқчи бўлган. Биз ўзимиз орқа тарафида баъзи сўзларга [таъсирчанлик] бериб қўйганмиз, мисол учун бу сўзлар келганида [тизим] олмайди деганмиз, лекин ўзбекларнинг “ижодкорлиги” тўхтаб қолмаган. Бошқа мақсадларда ишлатилиши ҳисобига [лойиҳа] ёпилиб кетди.

Беҳзод Исмоилов: Сунъий интеллектда, ҳамма саволингизга жудаям тўғри жавоб берадиган моделлар яратилмаган ва шу ChatGPT’нинг ўзига ёзганингизда ҳам кўпинча унинг ўзи “бошқа манбалардан ҳам текшириб кўринг” деб айтади. Албатта сунъий интеллектдан, айниқса ChatGPT'дан, Sonnet, Claude, Gemini каби бошқа моделлар бор. Улардан чиққан маълумотларни “factchecking”и жуда муҳим. ChatGPT'дан чиққан маълумотларни сунъий идрок асосида яратилган бошқа воситалар орқали текшириш мумкин.

Бундан ташқари тил моделларида галлюцинация эффекти бор. Бу дегани маълум бир маълумотни ўзининг базасида топа олмаса, у бор маълумотлардан янги маълумот яратишни бошлайди ва бу яратилган янги маълумотлари ҳар доим ҳам тўғри эмас.

Сунъий интеллектга оид қонун лойиҳаси ҳақида

Шу йил апрел ўрталарида Олий Мажлис Қонунчилик палатаси сунъий интеллект ҳуқуқий тавсифи, соҳадаги давлат сиёсатининг асосий йўналишлари ва ундан фойдаланишнинг умумий қоидалари белгиланган қонун лойиҳасини биринчи ўқишдаёқ қабул қилди. Суҳбат давомида компания вакиллари айни ҳужжатдаги бандларга эътирозларини билдиришди.

Ҳимат Пўлатов: Қонун лойиҳаси муҳим ва биз бу лойиҳани қабул қилишнинг биринчи куниданоқ қизиқиб кўриб келяпмиз ва қўллаб-қувватлаймиз. Лекин қонун лойиҳасини кўриб чиққанимизда саёз қилингани сал кўриниб қолди. У ерда асосий икки масала қўйиляпти. Биринчиси сунъий интеллектда генерация қилинган барча контентлар маркировка қилиниши керак. Маркировка қандай қилинади, қайси турдаги контентларни маркировка қилиш керак – деган саволларни берганимизда, биз депутатлардан жавоб олганимиз йўқ.

Аслида маркировка нимага керак? Ҳозирги кунда хабарингиз бўлса керак, барча ижтимоий тармоқлар ўзининг платформасида агар сиз сунъий интеллект ёрдамида контентни генерация қилган бўлсангиз маркировкасини қўйиб қўйган. Агар сиз сунъий интеллект ёрдамида генерация қилинган контентингизни жойламоқчи бўлсангиз, лекин маркировка қилинмаса, буни алгоритмларни ўзи аниқлаб сизнинг аккаунтингизни блоклаши мумкин. Бу биринчи масала.

Иккинчи масала, ҳар бир генератив инструментларни ишлатаётганингизда, дейлик сурат генерация қиласизми ёки видео генерация қиласизми, унинг ичида сизга кўринмайдиган ўзининг маркировкаси бўлади барибир ва бу инструментларга аниқловчи инструментларга ташлаганингизда, у ичидаги кодини кўриб сизга сунъий интеллектда генерация қилинганми ёки йўқми – шуни аниқлашда ёрдам бериши мумкин. Лекин биз таклиф қилаётган нарсамиз: сунъий интеллектни генерация қилинган фото, видео контентларни муҳимлилик даражаси бўйича турларига бўлайлик.

Бу чет элда, ўзимизда ҳам сиёсий кампанияларда ишлатилиб келаётганини кўряпмиз. Мана яқинда биз Юксалиш ҳаракати жамоаси билан депутатларнинг сайлов жараёнида видеоролигини қилдик ва у ерда албатта “плашка” қўйилди: сунъий интеллект ёрдамида генерация қилинган дегандек. Дейлик, биз мана шунақа сиёсий масалалар бўйича ёки жудаям муҳим масалалар бўйича контентларни албатта маркировка қилишимиз керак. Бу ёрдам беради, лекин оддий мана клипларда ҳам кўп ишлатиляпти. Уларда бу масала ундай актуал эмас деб биламан. Шарт эмас, чунки бу инсонларга хавф ҳам туғдирмайди ва визуал жиҳатдан халал қилиши мумкин. Шунинг учун маркировкасини ҳам категорияларга бўлиб чиқиш керак.

Иккинчи масала, сунъий интеллект атамаси биринчи марта қонунга киритилаётгани, бу жудаям муҳим ва бу яхши, лекин яна бир лекини бор. Ҳужжатда мумий сунъий интеллект дейилган, чунки сунъий интеллектнинг боя айтганимдек турли хил ўзининг йўналишлари бор. Бу генератив сунъий интеллект бўлиши мумкин, бунда бошқа йўналишларнинг классификациясини ҳам қўшиб кетиш керак бўлади. Чунки классификация бўлмаса, биз кейинчалик қонунчиликда ўша депутатларимиз ёки қонунни ишлатувчи органлар қийналиб қолиши мумкин.

Интервю давомида сунъий интеллектда шахсий маълумотлар хавфсизлиги, муаллифлик ҳуқуқи ва унинг соҳалар кесимидаги истиқболлари ҳақида гап боради. Видеони тўлиқ ҳолда юқоридаги видео орқали томоша қилишингиз мумкин.

Дилшода Шомирзаева суҳбатлашди