Урушлар таққоси: 80 йил ўтиб нималар ўзгарди?

Бугун яна Россия ва Украина ўртасидаги уруш ҳақида гаплашамиз. Куни кеча президент Зеленский ҳарбий хизматчилар маошини тўлашда Европа лидерларидан ёрдам сўрашини айтди. Уруш сабаб ўтган йил мамлакат ЯИМда 20 фоиз дефицит кузатилганди, шу боис Киевда ҳарбийлар маошини кўтариш учун пул йўқ. Шу ўринда савол пайдо бўлади: Россия ва Украина нега давлатини ҳимоя қилиши мажбурий бўлган эркакларга пул тўлаши керак ўзи? Тўғри, бу янгилик эмас, Иккинчи жаҳон уруши вақтида ҳам аскарлар пул олган, лекин орада жиддий фарқ бор. Келинг, шу хабар атрофида 80 йил аввалги ва ҳозирги урушни таққослаймиз.

{Yii::t(}

Ўтказиб юбориш 6s

Ўтказиб юбориш

Шартнома учун 70 минг $

2022 йил уруш бошланганида кўпчилик бу уруш Россиянинг жуда осон ғалабаси билан тугашини тахмин қилганди. Чиндан Россия ҳарбий жиҳатдан Украинадан минг чандон кучли-да. Россия телеканалларида «украинлар рус танкини гуллар ва туз билан қарши олиши» ҳақида гапира бошлашди. Лекин бундай бўлмади. Украинада қўшниларини туз билан эмас, қурол билан, қуроли йўқлар «Молотов коктейли» билан қарши олди.

Қурол ишлатишни биладиган барча эркакка автомат беришди. Жуфтакни ростлаганлар ҳам бўлди, лекин умуман олганда, Украина дастлабки кунларда жиддий қаршилик кўрсатди. Урушни ютқазмаслик учун дастлабки ҳужум тўлқинини қайтариш муҳим. Худди футболдагидай, кучли рақибнинг дастлабки дақиқалардаги босимига дош берсанг, қолгани бир гап бўлади.

Украина руслар учун кутилмаганда бунақа қаршилик қилиши бир нарсадан нишона эди – уруш чўзилади. Ҳа, бу Россия пропагандаси бонг урганидай «Освободителная операция Киев за три дня» бўлмади. Ва уруш чўзилишини тушуниб етган руслар 2022 йил кузга бориб яна бир ҳақиқатни англаб етишди: Россия доимий армияси билан урушга дош беролмайди. Шу сабаб сафарбарлик эълон қилинди. Қоғозга кўра захирадаги 300 минг урушга жалб қилинди.

Лекин бу ҳам етарли эмасди. Шунда Россия регионларида ҳарбий хизматга ёллаш бўйича чинакам пойга бошланиб кетди. Бир неча юз кинг рублдан бошланган бир марталик тўлов миллионгача чиқди. Ҳозир Россия армияси сафида жанг қилиш учун шартнома имзолаган одам ўша заҳоти 5,5 миллион рубл олиши мумкин. Бу 70 минг доллар дегани, азизлар. Маош ҳам зўр, оддий аскарлар 200, 300 минг рубл ойлик олиши мумкин. Ойига 3-4 минг доллар Россия шаоитида ҳам яхши пул. Ва бир нарсани унутмаслик керак, шартнома учун 70 минг доллар олганлар табиийки қор кураш ёки чой дамлаш учун юборилмайди. Бундай одамлар баъзан ҳатто тайёргарликсиз фронтга боради.

Украина табиийки ҳарбийлар маоши борасида Россияга яқинлаша олмайди. Киев оддий аскарларга ойига 400 доллар атрофида маош тўлайди. Хавфли штурмларда иштирок этадиган, ҳаёти чинакам хавф остида бўлган жангчиларгина 2 минг доллар атрофида ойликка умид қилиши мумкин.

Ахир Украинада тагидан нефт ва газ қайнаб чиқадиган Сибир номли «қайнар хумча» йўқ. Бор кўмир конлари ҳам «тинчликпарвар қўшниси» томонидан эгаллаб олинган. Қишлоқ хўжалиги барбод бўлди, ерларда экин ўрнига снаряд экилган. Деҳқонлар ертўласида картошка учун ўра эмас, жанг майдонида тирик қолиш учун окоп қазмоқда. Ва урушдан силласи қуриган Украина ҳарбийларининг мана шу оз маошини тўлашга ҳам қийналиб қолди.

Текин жон эвазига ғалаба

Энди бугунги ҳолатни Иккинчи жаҳон урушидаги вазият билан таққосласак. Бу солиштириш баҳонасида икки уруш оралиғида инсон қанчалик ўзгарганини билиб олиш мумкин. Ҳозир Россияда шартноманинг ўзи учун 70 минг доллар таклиф қилишаётган бўлса-да, военкоматлар одамлар билан тўлиб-тошаётгани йўқ, Иккинчи жаҳон уруши вақти бунақа бўлмаган. Мактабни битирган йигитчалар юк машинасига тиқиб урушга олиб кетилган. Уларга кулгили миқдорда оз пул берилган. Кўпчилик ҳатто ўша пулни ҳам олмаган. Ахир СССР бунча ҳарбийни боқишининг ўзи катта иш эди. Фронт ортида бутун империя тинч аҳолиси тер тўккан, бутун хирмон – фронтга!

Ҳа, генералиссимус товариш Сталинда 15 республиканинг эркакларидан иборат битмас-туганмас ресурс бор эди. Аслида СССР урушга исталганча одам юбора олгани ғалабанинг асосий калити бўлган. У пайтлар уруш ёшидаги эркаклар ҳозирги украинлар каби ресторанларда чилим чекиб, Украина кўчаларида ролик учиб юрмаган. Руслар ҳам «70 минг доллар берсанг, урушаман», деб ўтирмаган. Ўзбекларда-ку урушга бормаслик ор бўлган!

Бу товариш Сталин ва маршал Жуков каби веоначалникларнинг катта омади эди. Ахир қизил армия биргина Берлин штурмида 81 минг одамни йўқотади. Ваҳоланки, бўлари бўлган фашистлар пойтахтини камроқ қурбон билан ҳам олиш мумкин эди. Биргина шаҳарга тиқилиб олган фашистлар қаерга ҳам бора оларди? Лекин товариш Сталин Берлинни тез олишни истайди, ахир унда боя айтганимиздек битмас-туганмас армия бор эди.

Ҳозир эса вазият бутунлай бошқача. Товариш Путин ҳарбий мақсадига эришишни истаса, ўзининг русларига катта пул тўлаши керак. Товариш Зеленский тунги клубда чилим чекиб ўтирган олифта киевликни кетига тепиб фронтга ҳайдаса, балога қолади: аввал украинларнинг ўзи, кейин европалик иттифоқчилар етиб келишади инсон ҳуқуқлари, нега ёш йигитни жангга ҳайдаяпсан, деб.

Балки шунинг учун қизил армия афсонавий Сталинград жангини енгганидан кейин икки йил ичида немисларни Берлингача қувиб борган, балки шунинг учун бугунги Россия Бахмутдек кичик шаҳарни бир йил деганда олиб байрам қилаётгандир.

Олдинги мақолалардан бирида айтганимиздек, инсонларнинг қадриятлари моддийлашиб кетди. Иккинчи жаҳон уруши вақтида одамлар ҳозирги каби фаровон ҳаёт кечирмаган, қайсидир маънода уларнинг йўқотадиган нарсаси бўлмаган. Инсонлар ҳам бошқача, тозароқ бўлган, менимча. Ватан деган тушунчанинг қадри бўлган.

Пентагон олдинги раҳбари Ллойд Остин бир хотирасида бугунги уруш картинасини тўлиқ очиб берганди: «Киев кўчаларида кетаётиб ёш эркаклар бемалол ўз юмуши билан юрганини кўриб ҳайрон қолдим. Урушаётган давлатда бундай йигитлар фронтда бўлиши керак эмасми?»

Тўғри айтасиз, генерал Остин, юртига ёв келган эркаклар дўкондан кўкат сотиб олиб, шортикчан, қулоқчин тақиб хотиржам мусиқа эшитиши керак эмас! Окопда чанг ютиши керак оиласи тинч ухлаши учун. Маош сўраш нимаси? Ахир қанақасига ўз юртингни ҳимоя қилиш учун пул сўраш мумкин? Дунёда бундан муқаддас нима бор? Балки биз эскича фикрлаётгандирмиз, генерал Остин. Лекин сиз ҳам, мен ҳам бир нарсани аниқ биламиз: икки томон ҳам бунақада урушни юта олмайди...

Ўткир Жалолхонов тайёрлади.

Тасвирчи ва монтаж устаси – Фахриддин Ҳотамов.