Ғарбнинг асосий давлатлари Фаластинни тан олмоқчи. Бу нимани ўзгартиради?

БМТнинг 18 июн кунги конференциясида Франция, Британия ва Канада Фаластин давлатини расман тан олганини эълон қилиши мумкин. Уч мамлакат етакчилари Исроилдан урушни тўхтатиш ва гуманитар ёрдамларга йўл очишни талаб қилиб, акс ҳолда қатъий чоралар кўришини билдирди.

{Yii::t(}

Ўтказиб юбориш 6s

Ўтказиб юбориш

2023 йилнинг 7 октябрида Ҳамас Исроилга ҳужум уюштирди, бунга жавобан Исроил Ғазога бостириб кирди. Аввалига кўпчилик Исроилга ҳамдардлик билдириб, Ҳамасни қоралади. Лекин кўп ўтмасдан маълум бўлдики, Исроилнинг мақсади – Ҳамас билан курашиш эмас, Ҳамас билан курашиш баҳонасида Ғазо секторида этник тозалаш қилиш, у ердан тинч ғазоликларни сиқиб чиқариш ва бу ерларни ҳам Ғарбий соҳил каби Исроилга қўшиб олиш...

Шу пайтга қадар Фаластин давлатини 150 га яқин давлат тан олган. Фаластинни тан олиш – БМТ томонидан 1967 йилги чегараларда ўрнатилган ҳудуд билан тан олишни англатади. Бугун эса Фаластин бу ҳудудда мавжуд эмас. Чунки Исроил 1967 йилги чегараларни бузиб, жуда катта ҳудудларни босқинчилик йўли билан ўзига қўшиб олган. Шунинг учун қайси бир давлат Фаластинни тан олса, шу заҳоти Исроилнинг ғазабига учрайди, Исроил бу давлатларни танқид қила бошлайди.

Исроилни ташкил топганидан буён қудратли ғарб давлатлари қўллаб келади. Агар Фаластинни тан олган давлатлар харитасига қарасангиз, дунёнинг аксарият давлатлари бу харитада бор. Фақатгина АҚШ, Канада, Австралия, Япония, Жанубий Корея ва Европа Иттифоқидаги энг муҳим давлатлар Фаластинни тан олмай келяпти. Исроилга мана шу давлатларнинг ўзи етарли бўлаётган, улар Исроилни қўллаб-қувватлаб, уни қурол ва молиявий ресурслар билан таъминлаб келаётган эди. Лекин Исроилнинг кейинги бир ярим йилдан ортиқ давом эттираётган Ғазодаги геноцид сиёсати коллектив Ғарб давлатларининг ҳам фикрини тескари томон ўзгаришига сабабчи бўлмоқда.

Шу кунларда Франция, Бирлашган Қироллик ва Канада Фаластинни тан олиш борасида ишоралар беришди. Қолаверса, “икки давлат лойиҳаси”ни Исроилнинг розилиги орқали эмас, балки Исроил иродасини инкор қилиш орқали, ҳатто, Исроилга санкциялар киритиш орқали эришиш мумкин деган жиддий қарашларини билдиришди.

Британия ва Канада бош вазирлари ҳамда Франция президентининг қўшма баёнотида, Исроил Ғазодаги урушни тўхтатмаса ва гуманитар ёрдамларни етказишга қўйилган чекловларни бекор қилмаса, “аниқ чоралар кўриш” билан таҳдид қилинган.

Маълумки, Исроил Европа Иттифоқи билан ассоциатив ҳамкорликка эга. Иттифоққа тўғридан тўғри аъзо бўлмасдан, лекин ассоциатив ҳамкорликка эга бўлиш – Исроилга иқтисодий, сиёсий, маданий ва бошқа алоқаларни қулай тарзда амалга ошириш имкониятини бериб келди. Шу кунларда Франция ва ЕИнинг қатор давлатлари Исроилни Ғазодаги жиноятлари сабаб, ЕИ билан ассоциатив ҳамкорлик шартларини қўпол бузганликда айблаб бошлашди.

Испания бош вазири Педро Санчес шу кунларда катта чиқиш қилиб, Исроил бундан кейин “Евровидение” қўшиқ конкурсида иштирок этмаслиги керак, деди. Яъни конкурсдан Исроилни қувишга чақирди. Санчес: “Нега Европа Иттифоқи икки стандартлилик қилади? Ахир Россия Украинага бостириб кирганидан кейин, биз Россияни “Евровидение”дан қувган эдик-ку?!” дея, Европа Иттифоқи сиёсатини танқид қилди.

Нима учун шу пайтгача бошқа давлатлар қила олмаган халқаро жиноятларни, геноцидларни Исроил бемалол қила олди? 1945 йилда иккинчи жаҳон уруши тугаганидан кейинги энг йирик сиёсий консесус – Исроил ва яҳудийларнинг ортиқ мазлум бўлишига имконият бермаслик борасида эди. Шунинг учун дунё ҳамжамияти, энг аввало коллектив Ғарб Исроилни танқид қилишда ўта эҳтиёткор бўлди. Бироқ Исроилнинг Фаластинни оккупация қилиш, Ғарбий соҳилни босиб олиш, Ғазони геноцид қилиш сиёсати ҳамманинг асабига тегди, энг исроилпараст бўлган давлатлар ҳам Исроилдан масофа сақлашга, унинг жиноятларига шерик бўлмасликка ҳаракат қила бошлашди. Энди, бундан кейин Исроилнинг шериги бўлиш – халқаро майдонда ҳам, давлатларнинг ичида ҳам, жамоатчилик фикри учун ҳам ўта оғир юк бўлади, ва бу юкнинг оғирлиги енгиллашмайди.

Фаластин – 1945 йилдан кейин шаклланган дунё тартиботида энг катта кулфат, энг катта фожеа ва инқироз ҳисобланади. Мана 80 йилдирки, Фаластин давлати йўқ, Исроил эса тарихда ҳеч бир давлат қилмаган жиноятларни қилиб келди. Исроилнинг жиноятлари шу қадар катта ва чуқур бўлдики, энди ҳатто ғарб давлатлари ҳам ўзларининг хатоларини англаб, Фаластин давлатини тан олиш томон кетмоқда.

Ҳозирча Фаластин давлати тезда ташкил топадигандек кўринмайди. Лекин, Исроил барча ҳарбий кампанияларни ютган бўлса-да, тарихий кампанияни ютқазиб бўлди. Гарчи Фаластин мажруҳланган кўринса-да, у ғоя ва лойиҳа сифатида бундан кейин фақат кучайиб боради. Франция, Бирлашган Қироллик, Канададан сўнг, яна кўплаб ғарб давлатлари Фаластин томонга ўтади. Жумладан, Германия, Япония ва охир-оқибат АҚШнинг ҳам Фаластинни тан олиши – бу вақт масаласи.

Камолиддин Раббимов,

сиёсатшунос